مراقبت‌های بعد از عمل برداشتن معده (گاسترکتومی)؛
عمل جراحی برداشتن معده یا گاسترکتومی یکی از جراحی‌های بزرگ و پیچیده‌ای است که معمولاً برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان معده، زخم‌های معده مقاوم به درمان یا سایر مشکلات شدید گوارشی انجام می‌شود. این جراحی می‌تواند شامل برداشت کامل یا بخشی از معده باشد و تأثیرات قابل توجهی بر سبک زندگی، رژیم غذایی و کیفیت زندگی بیمار دارد. به همین دلیل، مراقبت‌های پس از عمل اهمیت زیادی دارد و پیروی دقیق از توصیه‌های پزشکی نقش کلیدی در روند بهبودی ایفا می‌کند.
در این مقاله، به‌طور کامل به اقدامات و مراقبت‌هایی می‌پردازیم که از روز پس از جراحی توسط خود بیمار باید انجام شود تا روند بهبودی سریع‌تر و با عوارض کمتر طی شود.
۱. آگاهی از وضعیت عمومی بدن بعد از عمل
بلافاصله پس از جراحی، بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه یا ریکاوری منتقل می‌شود. پس از پایداری وضعیت حیاتی، انتقال به بخش عادی انجام می‌گیرد. از روز بعد، بیمار باید توجه ویژه‌ای به علائم حیاتی، درد، تورم و علائم غیرعادی داشته باشد. موارد زیر باید رصد شود:
- دمای بدن (تب یا لرز می‌تواند نشان‌دهنده عفونت باشد)
- ضربان قلب و فشار خون (پایدار بودن آن‌ها اهمیت دارد)
- بررسی محل بخیه یا زخم برای مشاهده علائم عفونت (ترشح غیرعادی، قرمزی، درد زیاد)
- بررسی سطح هوشیاری و توانایی در تمرکز
در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرطبیعی، باید بلافاصله به پرستار یا پزشک اطلاع داده شود.
۲. شروع تدریجی حرکات بدن
یکی از مهم‌ترین توصیه‌های بعد از عمل گاسترکتومی، حرکت کردن زودهنگام و پیشگیری از بی‌تحرکی است. از روز بعد از عمل، بیمار باید با کمک پرستار یا همراه خود، حرکات ساده‌ای را شروع کند:
- نشستن در لبه تخت برای چند دقیقه
- ایستادن و راه رفتن کوتاه‌مدت در اطراف تخت
- تنفس عمیق و تمرینات تنفسی برای جلوگیری از عفونت ریه
حرکت ملایم، خطر تشکیل لخته خون، مشکلات ریوی و یبوست را کاهش می‌دهد و روند ترمیم را بهبود می‌بخشد.
۳. رژیم غذایی بعد از عمل: مرحله به مرحله
معده نقشی کلیدی در هضم غذا دارد. بعد از برداشتن آن (کامل یا جزئی)، لازم است بیمار با رژیم خاصی به بدن فرصت سازگاری بدهد. معمولاً رژیم غذایی پس از گاسترکتومی به ۴ مرحله تقسیم می‌شود:
مرحله اول: رژیم مایعات شفاف (روزهای اول)
- آب
- آب سیب رقیق‌شده
- ژله بدون رنگ
- آب مرغ یا آب گوشت صاف‌شده
نکته مهم: بیمار باید جرعه‌جرعه و با فاصله زمانی زیاد مایعات مصرف کند تا دستگاه گوارش به آرامی فعالیت خود را از سر بگیرد.
مرحله دوم: مایعات کامل و نرم (۲ تا ۵ روز بعد)
- شیر بدون چربی
- سوپ رقیق‌شده
- پوره سیب‌زمینی رقیق
- فرنی بدون شکر زیاد
مرحله سوم: غذاهای نرم و پوره‌شده
- تخم‌مرغ آب‌پز
- ماست ساده
- برنج نرم‌شده
- مرغ پوره‌شده بدون چربی
مرحله چهارم: بازگشت تدریجی به غذای معمولی (۳ تا ۶ هفته بعد)
- غذاهای جامد ولی کم‌چرب و کم‌ادویه
- جویدن کامل غذا
- پرهیز از نوشابه، شیرینی و غذاهای سنگین
۴. مصرف داروهای تجویزشده
بیمار باید داروهای تجویزشده توسط پزشک را به دقت و در زمان مقرر مصرف کند. این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- آنتی‌بیوتیک‌ها برای جلوگیری از عفونت
- داروهای ضد تهوع
- داروهای ضد درد
- مکمل‌های ویتامینی مانند B12، آهن، کلسیم و ویتامین D
نکته: پس از برداشتن معده، جذب برخی ویتامین‌ها کاهش می‌یابد، به همین دلیل مصرف مکمل‌ها ممکن است تا پایان عمر ادامه داشته باشد.
۵. پیشگیری از سندرم دامپینگ (Dumping Syndrome)
یکی از عوارض شایع پس از برداشتن معده، سندرم دامپینگ است که با علائمی مانند تهوع، تعریق، اسهال، سرگیجه و افت قند خون بلافاصله پس از غذا خوردن بروز می‌کند.
برای پیشگیری:
- وعده‌های غذایی کوچک و متعدد بخورید (۵ تا ۶ وعده در روز)
- نوشیدنی‌ها را بین وعده‌های غذایی مصرف کنید، نه همراه غذا
- مصرف قند و کربوهیدرات‌های ساده را کاهش دهید
- غذا را به خوبی بجوید و با حوصله بخورید
۶. رسیدگی به محل بخیه‌ها و زخم جراحی
بیمار باید هر روز محل بخیه را بررسی کند و اقدامات زیر را انجام دهد:
- شست‌وشوی محل زخم با آب و صابون ملایم (در صورت اجازه پزشک)
- خشک نگه‌داشتن ناحیه بخیه
- پرهیز از خاراندن یا فشار دادن محل بخیه
- استفاده از پمادهای ترمیمی در صورت تجویز
در صورت مشاهده ترشح بدبو، قرمزی شدید، تب یا درد ناگهانی، باید بلافاصله به پزشک اطلاع داده شود.
۷. کنترل درد به صورت اصولی
درد بعد از گاسترکتومی طبیعی است اما باید قابل تحمل باشد. اگر درد شدید باشد یا با داروهای مسکن کنترل نشود، باید به پزشک اطلاع داده شود. نکات مهم برای مدیریت درد:
- مصرف دقیق داروهای ضد درد طبق برنامه
- استفاده از کمپرس گرم روی شانه‌ها یا پشت (با اجازه پزشک)
- پیاده‌روی و حرکات سبک برای کاهش گرفتگی عضلات
۸. تنظیم خواب و استراحت کافی
بعد از عمل، بدن برای ترمیم نیاز به خواب و استراحت دارد. نکات کلیدی:
- خواب به پهلوی چپ یا راست (در صورت اجازه پزشک)
- استفاده از بالش زیر شکم برای راحتی بیشتر
- پرهیز از خوابیدن بلافاصله پس از غذا
- تنظیم محیط اتاق (نور، صدا، دما) برای خواب بهتر
۹. مراجعه به پزشک و پیگیری‌های منظم
پیگیری‌های پزشکی پس از گاسترکتومی برای ارزیابی روند ترمیم، بررسی کمبودهای تغذیه‌ای و اطمینان از عدم بازگشت بیماری ضروری هستند. زمان‌بندی معمول:
- اولین ویزیت: حدود یک هفته بعد از ترخیص
- آزمایش خون برای بررسی کمبود ویتامین‌ها و عملکرد بدن
- بررسی مجدد عملکرد دستگاه گوارش
۱۰. آمادگی روانی و حمایت عاطفی
برداشتن معده می‌تواند تأثیر روانی قابل‌توجهی داشته باشد. احساس افسردگی، اضطراب یا از دست دادن اشتها ممکن است ایجاد شود. راهکارها:
- گفت‌وگو با مشاور یا روانشناس در صورت نیاز
- ارتباط با دیگر بیماران در گروه‌های حمایتی
- درگیر شدن در فعالیت‌های مورد علاقه (به آرامی و تدریجی)
جمع‌بندی
عمل برداشتن معده، تغییری بزرگ در سبک زندگی ایجاد می‌کند اما با رعایت دقیق مراقبت‌های پس از عمل، رژیم غذایی مناسب، تحرک کافی و پیگیری‌های منظم پزشکی، بیمار می‌تواند به کیفیت زندگی مطلوب و حتی فعالیت‌های روزمره خود بازگردد. حمایت خانواده، برنامه‌ریزی صحیح و صبوری در این مسیر، کلید اصلی موفقیت در دوران نقاهت خواهد بود.
